در نوشته قبلي به داشته ها و جايگاه انسان اشاره شد و در مورد درك انسان از داشته هايش و تاثير اين درك بر رفتارهاي وي توضيحاتي ارائه شد. اما در مورد درك انسان از جايگاه خويش و تاثيرات اين درك صحبتي نشد و شرح مسئله به اين بخش موكول شد.
اگر مفهوم ثروت را در داشته ها مستتر بدانيم، مي توان از عنوان "جايگاه" نيز مفهوم قدرت را بيرون كشيد. درك فرد از اين دو مفهوم (ثروت و قدرت)، نحوه تعامل و كيفيت روابط وي را تعيين مي كند. اگر درك صحيح و مطابق با واقعيتهاي وجودي انسان باشد بندگي چندان سخت نخواهد بود اما اگر درك وارونه و توام با توهم باشد و كمي هم چاشني شهوت به آن افزوده شود انسان به آساني تبديل به هيولا مي شود. تاريخ مملو از اينگونه افراد است.
همانطور كه بارها در اين نوشتار گفتم تنها عنصر وحدت بخش و توحيدي كه در تمامي روابط و تعاملات انسان ساري و جاريست و توقف در آن راه ندارد عنصر بندگيست. بندگي نقطه مقابل هيولا شدن است، نقطه مقابل طغيان و سركشيست.
وقتي مخاطب انسان خداست فرض دارايي و شان و جايگاه و رتبه ذاتي براي خود باطل است. اما وقتي انسان در مقابل خود يا ديگران يا ساير مخلوقات است قصه به گونه اي ديگر است. البته تعيين جايگاه فقط مختص خالق است و فقط اوست كه مي داند چه خلق كرده و اگر مخلوق در مقام قضاوت بنشيند و مخلوق ديگري را پست بخواند در واقع به خالق آن مخلوق اهانت كرده است.
معمولا در سطح عموم مردم مفاهيم با دقت صد در صدي به كار برده نمي شوند. به همين دليل مفهوم جايگاه و شان و رتبه معمولا با مفهوم نقش مترادف مي شود. مع الاسف اين فرض خطا بسياري از مردم را به سمت خودخواهي، ظلم، طغيان و شرك مي كشاند. فرقي هم نمي كند كه حكومت در دست فرد باشد يا اداره يك فروشگاه، پدر باشد يا همسر و يا فرزند و يا در هر نقش ديگر. اگر انسان فرض را بر برتري خويش بگذارد و به جاي حصول دركي درست از اهميت و حساسيت نقش خويش، خود را صاحب قدرت بداند به يقين ره به طاغوت مي برد. حركت انسان در مسير بندگي با نفي شان و رتبه و جايگاه و در يك كلمه با نفي خود شروع مي شود و در نهايت به خدا ختم مي شود. اعتقاد به اين موضوع كه در شكل تواضع، از خود گذشتن و اخلاص در رفتار انسان بروز مي كند در تمام فرهنگها و در ميان همه انسانها فارغ از اينكه چه دين و اعتقادي دارند ارزشمند تلقي مي شود و در مقابل خودخواهي، استبداد و غرور منفور و مطرود است.
تا اين قسمت از بحث مفاهيم و واژه هاي كليدي همچون بندگي، داشته ها، جايگاه و نقش انسان در ذيل عنوان معرفتهاي بنيادين تفكر توحيدي بحث شد. هدف از بيان اين مفاهيم و ترسيم نسبتها و ابعاد و اندازه ها و ارتباط اين مفاهيم رسيدن به يك ساختار و مدل فكري فلسفي توحيدي در روابط انسان با مخاطبهاي مختلف بود و قرار بود كه بر مبناي ساختار شكل گرفته دسته بندي منسجمي ارائه شود. به گمان نگارنده دسته بندي مفروض مي تواند به صورت فهرستي از انواع روابط با مخاطبهاي مختلف باشد كه در ادامه مطلب آورده شده است. همچنين در نوشته هاي بعدي شرح مبسوط كيفيت اين روابط با حفظ اصل بندگي در تمام عرصه ها ارائه خواهد شد.
1- رابطه فرد با خودش
داشته ها (ثروت): رابطه واسطه فقير (فرد) با گيرنده فقير (خودش)
جايگاه (قدرت): از موضع من برتر (عقل) با من پايينتر (نفس)
نقش: مدير و مجموعه
توضيح: انسان در محضر خويش فقير است و چيزي از خويش ندارد كه براي خويش صرف كند اما در وي هديتي به نام عقل به وديعه گذاشته شده است كه وسيله كسب رزق و روزي انساني وي است.
2- رابطه فرد با فرد ديگر
داشته ها (ثروت): رابطه واسطه غني با گيرنده غني
جايگاه (قدرت): از موضع من پايينتر با مخاطب بالاتر
نقش: واسطه و گيرنده
توضيح: فرد در ارتباطش با فرد ديگر از يك سو مجاز به ابراز فقر نيست و از سوي ديگر ملزم به دستگيري و كمك است. همچنين فرد مجاز نيست ديگران را محتاج خود بداند. اگر نگاه اينگونه باشد يعني اينكه هر دو طرف خود را غني و بي نياز بدانند آنچه ميان طرفين رد و بدل مي شود حكم هديه را دارد، هم دهنده خشنود است و هم گيرنده و منتي بر هيچ كدام نيست. اما آنجا كه موضوع قدرت و جايگاه در ميان است فرد تسلطي بر ديگري ندارد و بالعكس براي اينكه از ديگران بندگي طلب نكند بايد خود را در جايگاهي پايينتر بداند.
3- رابطه فرد با ديگران
داشته ها (ثروت): رابطه فرد غني با جامعه غني
جايگاه (قدرت): از موضع من برابر با مخاطب برابر
نقش: عضو و بدن
توضيح: براي حمايت از حقوق فرد در مقابل نيروي ويرانگر جامعه و حفظ استقلال و تاكيد بر مسوليت فرد در مقابل سرنوشت خويش لازم است كه هم فرد را غني بدانيم و هم جايگاه وي را با كل انسانها برابر بدانيم.
4- رابطه فرد با طبيعت
داشته ها (ثروت): رابطه فرد فقير با طبيعت غني
جايگاه (قدرت): از موضع من پايينتر با مخاطب بالاتر
نقش: نگهبان و گنجينه
توضيح: طبيعت براي ادامه بقاي خويش هيچ نيازي به انسان ندارد و بالعكس اين انسان است كه براي بقا نيازمند طبيعت است. انسان مجاز است به قدر نيازش از طبيعت بهره بگيرد، به شرط آنكه به آن آسيب نرساند.
5- رابطه فرد با ساخته هايش
داشته ها (ثروت): رابطه فرد غني با سازه اي فقير
جايگاه (قدرت): از موضع من برتر با سازه اي پايينتر
نقش: خالق و مخلوق
توضيح: هر چه قدر ساخته هاي بشر پيچيده تر مي شوند انسان در مقابل ساخته هايش عاجزتر مي شود. در صورتي كه خالق هرگز نبايد مقهور مخلوق خويش باشد. انسان امروز اسير ساخته هاي خويش است. حفظ غنا و عدم وابستگي، همچنين ماندن در جايگاه برتر در مقابل ساخته هاي دست خويش ضامن نجات انسان است.
6- رابطه فرد با انسان كامل
داشته ها (ثروت): رابطه فرد فقير با فردي غني
جايگاه (قدرت): از موضع من پايينتر با مخاطب بالاتر
نقش: پيرو و پيشوا
توضيح: دو نوع رابطه هميشگي ميان بنده و خدا برقرار است: رابطه عبادي و رابطه ولايي. رابطه عبادي به هيچ موجودي تفويض نشده اما رابطه ولايي چرا. انسان به حكم فطرت خالق خويش را مي شناسد اما به حكم اراده و آزادي راه را گم مي كند. براي اينكه در گمگشتگي و حيراني نماند و در مدار خويش سرگردان نگردد نياز به راهبر و رهنما دارد. اين راهنمايي در قالب يك رابطه ولايي به انسانهاي مختلفي تفويض شده كه اطاعت از ايشان در حكم اطاعت از خداست و مساويست با پيدا كردن راه و رسيدن به اوج قله بندگي. رابطه ولايي از پدر و مادر به عنوان واسطه هاي خلقت و واسطه هاي رشد شروع مي شود، با معلم و استاد ادامه مي يابد و به امام يعني انسان كامل مي رسد.
7- رابطه فرد با خداوند
داشته ها (ثروت): رابطه فقير مطلق و غني مطلق
جايگاه (قدرت): از موضع هيچ با همه چيز
نقش: بنده و مولا
توضيح: همانطور كه گفته شد ميان انسان يعني هيچ مطلق و خداوند يعني همه چيز مطلق رابطه عبادي و ولايي برقرار است كه در صورت بندگي خالصانه و محض انسان از اوج فقر به اوج غنا مي رسد.
آلومبنبوم